Ev Teknolojilerinin Tarihi ve Kadınların Gündelik Hayatlarında Modernleşme #KHAStaAraştırıyoruz

Halkla İlişkiler ve Tanıtım Bölümümüzden Doç. Dr. Defne Karaosmanoğlu’nun koordinatörlüğünü yürüttüğü “Türkiye’de Elektrikli Ev Teknolojilerinin Toplumsal Tarihi (1930-2020): Kadınların Gündelik Hayatlarında Modernleşme” başlıklı proje, ev işlerine bağlı teknolojilerin toplumsal tarihini araştırırken, kadınların modernleşmeyi deneyimleme ve algılama biçimlerini, toplumsal cinsiyet rollerindeki değişimleri ve teknolojik yeniliklerin tetiklediği hayalleri, arzuları ve korkuları inceliyor.

Toplumsal cinsiyet ve teknoloji ilişkisi düşünüldüğünde, kadınlıkla ve ev hayatı ile ilişkilendirilmiş olan teknolojilerin -özellikle ev işlerine bağlı elektrikli teknolojilerin- akademik literatürde çok da fazla yer bulmadığı görülüyor. Bu konunun özellikle 1980 öncesi dünya akademisinde çalışılacak kadar “değerli” bulunmadığını söyleyen Kadir Has Üniversitesi Halkla İlişkiler ve Tanıtım Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Defne Karaosmanoğlu, var olan literatürden ilham alan bir projenin liderliğini yürütüyor: “Türkiye’de Elektrikli Ev Teknolojilerinin Toplumsal Tarihi (1930-2020): Kadınların Gündelik Hayatlarında Modernleşme” başlıklı proje, teknolojiyi eril bir alan olmaktan çıkartıp Türkiye’de kadınların bakışıyla tarihte yeni eşikler açmayı amaçlıyor.

TÜBİTAK 1001 – Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı kapsamında fonlanmaya hak kazanan projenin toplam bütçesi 703,740 TL. 15 Şubat 2021 itibariyle çalışmalarına başlayan proje, 15 Ağustos 2023’e dek sürecek. Doç. Dr. Defne Karaosmanoğlu’nun koordinatörlüğünü yürüttüğü projeye KHAS Yönetim Bilişim Sistemleri Bölümü’nden Prof. Dr. Hasan Dağ danışmanlık ediyor. Proje ekibiyse şimdilik 5 kişi: Projenin araştırmacısı İzmir Yüksek Teknoloji Üniversitesi’nden Dr. Öğr. Üyesi Bahar Emgin Şavk. Doktora sonrası araştırmacısı Dr. Leyla Bektaş Ata. Ayrıca Kadir Has Üniversitesi İletişim Bilimleri Doktora Programı öğrencileri Büşra Eser ve Esra Atalay Tuna da doktora bursiyerleri olarak projede çalışıyor. Projenin 7. ayında biri İletişim Bilimleri’nden diğeri de Yönetim Bilişim Sistemleri’nden iki yüksek lisans bursiyeri de projeye katılacak.

Proje, Türkiye’deki ev işlerine bağlı teknolojilerin temsili ve kullanımıyla evi, ev halini, ev içi rolleri, ev içinde kişilerarası dinamikleri ne bakımdan ve nasıl değiştirdiğini, kamusal ve özel, modern ve geleneksel gibi ayrımları nasıl bozduğunu veya tekrar ürettiğini anlamaya çalışan, sosyal, kültürel, politik ve teknolojik değişimlere odaklanan bütüncül bir tarih yazımı ortaya koymayı amaçlıyor. Ev işlerine bağlı teknolojilerin toplumsal tarihini araştırırken, kadınların ev teknolojileri vasıtasıyla modernleşmeyi deneyimleme ve algılama biçimlerini, gündelik hayatlarındaki dönüşümleri, toplumsal cinsiyet rollerindeki değişimleri ve teknolojik yeniliklerin tetiklediği hayaller, arzular ve korkuları inceliyor.

Proje iki safhadan oluşuyor. İlk safhada, 1930-2020 yılları arasındaki 90 yıllık bir dönemi kapsayan medya arşiv çalışması var. Söylem analizi yöntemiyle incelenen gazete, dergi, film, televizyon ve çevrimiçi ortamları kapsayan medya arşiv çalışması sonunda Türkiye’de ev teknolojilerinin söylemler tarihi üzerine görsel ve yazılı metinlerden oluşan bir rapor hazırlanacak. Projenin ikinci safhası sözlü tarih çalışması: Beş büyük şehirde ikamet eden 100 kadın kullanıcıyla derinlemesine görüşmeler yapılacak ve 1930-1950 dönemini anlatan 10 otobiyografik kitap incelenecek. Medya arşiv ve sözlü tarih çalışmalarının analizlerinin birleştirilmesi sonucunda teknoloji ve toplumsallık ilişkisi üzerine bütünlüklü bir analiz oluşturulacak. Türkiye’de teknoloji kullanıcılarının deneyim ve duyguları üzerinden, Türkiye modernleşmesinin deneyimler ve yaşanmışlıklar raporu hazırlanacak.

Proje kapsamında Türkiye’de ev teknolojilerinin söylemler tarihi raporunu oluşturan görsel ve yazılı metinler, tasniflenmiş ve analiz edilmiş olarak bir web ara yüzünde depolanacak. 7. ay itibariyle projeye dahil olacak Yönetim Bilişim Sistemleri Programı yüksek lisans öğrencisinin ve danışmanın katkılarıyla ilişkisel bir veri tabanı kurulacak. Medya arşiv çalışmasından toplanan görseller ve haberler veri tabanına girilecek ve bu veri tabanı, uzman olmayan araştırmacılar tarafından dahi, çok rahatlıkla kullanılabilecek şekilde ara yüzlerle donatılacak.

Veri tabanında yıl, mecra, teknoloji ürünü, üretici firma veya bunların hepsi aratılabilecek. Örneğin, arandığında 1960’lı yıllarda filmlerde görülen elektrikli süpürge sahneleri karşımıza çıkabilecek. Veya 1980’lerde mikrodalga fırın için hazırlanmış reklamlar bulunabilecek. Bu ham malzemenin dışında, veri tabanı bir alet veya makine hakkında değişen söylemlerin de analizini sunacak. Bu veri tabanı hem Türkiye modernleşmesinin ve toplumsal tarihinin analizini yapmayı hedefleyen akademisyenlerin hem de mühendis, tasarımcı, reklamcı ve medya temsilleri üreten karar vericilerin hizmetine açık olacak.